Układ immunologiczny i mikrobiom utrzymują mózg w zdrowiu

Komórki immunologiczne, przez długi czas postrzegane jedynie jako zagrożenie dla neuronów, okazały się istotne dla prawidłowego funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego.

W ciemnym pomieszczeniu w Charlottesville w stanie Virginia, pływa mysz w małym basenie szukając miejsca do odpoczynku. W 12 poprzednich doświadczeniach, z pomocą wskazówek wizualnych oraz treningu z eksperymentatorem, mysz w końcu odnajduje platformę w pobliżu centrum basenu. Ale za każdym razem zwierzę potrzebuje niemal tyle samo czasu aby trafić do celu, jak przy pierwszej próbie. Nie chodzi o problemy z orientacją – mysz nie posiada limfocytów T.

“Myszy pozbawione limfocytów T nie wykonują zadań poznawczych, tak jak to robią myszy typu dzikiego,” mówi Jonathan Kipnis z University of Virginia, który jako pierwszy wykazał związek pomiędzy układem odpornościowym a funkcjami poznawczymi w 2004[1]; odkrył również, że w pro-poznawczym działaniu limfocytów T pośredniczą cytokiny tj. interleukina-4 (IL-4), która uniemożliwia makrofagom inicjowanie sygnałów prozapalnych (sygnały te hamują działanie białek istotnych dla uczenia się oraz pamięci).[2]

Praca Kipnisa jest częścią narastającej fali badań, które zmieniły sposób w jaki nauka postrzega relacje między układem immunologicznym a OUN (ośrodkowy układ nerwowy). Jeszcze do niedawna mózg i rdzeń kręgowy były uznawane za miejsca immunologicznie uprzywilejowane, ściśle odgrodzone od komórek odpornościowych. Wiadomo było na przykład, że stwardnienie rozsiane wywoływane jest przez limfocyty T, które naruszając barierę krew-mózg, przedostają się do OUN i atakują osłonkę mielinową neuronów. Nawet obecność mikrogleju w OUN (makrofagopodobne, wyspecjalizowane komórki odpornościowe) została uznane za prawidłowe zjawisko dopiero w latach 60-tych.

Jednak w ciągu ostatnich dwóch dekad zauważono, że cały układ immunologiczny jest bardzo ważną częścią funkcjonalnego OUN, pełniąc istotne role w procesach poznawczych, regeneracji uszkodzeń, chorobach neurodegeneracyjnych i narządach zmysłów. Mikroglej przenika do OUN, do istoty białej i szarej, które stanowią miąższ mózgu. Inne komórki odpornościowe, w tym limfocyty T, monocyty i komórki tuczne, zamieszkują opony i krążą w płynie mózgowo-rdzeniowym.

“10-15 lat temu, każda relacja mózgu z układe odpornościowym była «zła» i «brzydka». Dziś nauka skupia się na zrozumieniu tej dobrej strony,” mówi Serge Rivest, neurobiolog z Québec’s Centre Hospitalier de l’Université Laval (CHUL).

Patrol urazowy

Już w latach 80-tych wiadomym było, że komórki odpornościowe przedostają się do OUN po urazie, ale takie działanie układu immunologicznego postrzegano raczej jako coś, co powinno być napiętnowane, a nie wspierane. W rzeczywistości, przez wiele dekad w leczeniu urazów mózgu stosowano kortykosteroidy, które hamują aktywność komórek odpornościowych.

Ale Michal Schwartz, neuroimmunolog z Weizmann Institute of Science w Rehovot w Izraelu, uważa koncepcję, zgodnie z którą tak ważne tkanki jak mózg i rdzeń kręgowy nie mogłyby korzystać z ochronnego działania układu immunologicznego (przed patogenami i naprawą uszkodzonych tkanek) za nie do końca sensowną. W połowie lat 90-tych Schwartz rozpoczęła badania nad neuro-pozytywną rolą układu immunologicznego.

W badaniach na szczurach (gryzoniom nacinano rdzeń kręgowy) jej zespół wykazał, że wstrzyknięcie makrofagów w miejsce urazu, przywraca funkcje motoryczne tych zwierząt. Makrofagi ułatwiają gojenie, co wiadomo na przykładzie innych tkanek tj. wątroba czy mięśnie.[3] W tym samym czasie inny zespół badawczy opublikował przeciwne wnioski – usunięcie makrofagów u myszy i szczurów poprawiało stan ich zdrowia po urazie rdzenia kręgowego.[4] Stąd też praca Schwartz spotkała się z dużym sceptycyzmem.

W przeciągu następnej dekady, Schwartz kontynuowała swoje badania chcąc dowiedzieć się w jaki sposób układ immunologicznym promuje procesy naprawcze po urazie. Makrofagi mogą uszkodzić neurony poprzez wydzielanie cytokin, proteaz czy reaktywnych form tlenu, ale w modelu zwierzęcym (szczury i myszy z uszkodzonym rdzeniem kręgowym) zaobserwowano, że komórki te produkują także transformujący czynnik wzrostu beta (TGF-β) – białko przyspieszające gojenie ran,[5] oraz interleukinę 10 (IL-10) łagodzącą stan zapalny.[6] Pod koniec 2000 r. zauważono, że różne podtypy makrofagów mogą wspomagać wzrost neuronów u gryzoni, a niektóre z nich okazały się kluczowe w procesie regeneracji.[7] Poglądy w środowisku naukowym zaczęły zmieniać się po opublikowaniu w 2004 r. wyników badania CRASH (Corticosteroid Randomization After Significant Head Injury) – okazało się, że kortykosteroidy nie tylko nie pomagają pacjentom z urazem mózgu w powrocie do zdrowia, ale zwiększają także ryzyko kalectwa i śmierci.[8]

Z ostatnich badań wynika, że nie tylko makrofagi i inne elementy odporności wrodzonej pomagają utrzymać OUN w zdrowiu – także komórki biorące udział w odpowiedzi swoistej przyczyniają się do tego. W 2013 r. zespół Schwartz wykazał, że wyściółka komór mózgu u myszy jest „schronieniem” dla limfocytów T pamięci – receptory występujące w tych komórkach wiążą się z białkami występującymi w tym obszarze. Mimo, iż wspomniane limfocyty T są specyficzne dla białek obecnych w OUN[9], nie wywołują one chorób o podłożu autoimmunologicznym. Schwartz twierdzi, że ich wyspecjalizowanie pozwala im reagować na miejscowe uszkodzenia w OUN.

Zespół Schwartz wykazał również, że limfocyty T obecne w tej wyściółce (a dokładnie w splocie naczyniowym – strukturze produkującej płyn mózgowo-rdzeniowy) wydzielają cytokiny tj. interferon gamma (IFNγ), który umożliwia selektywne przechodzenie limfocytów T CD4+ i monocytów z krwi do płynu mózgowo-rdzeniowego wewnątrz komór.[10] U gryzoni z uszkodzeniem rdzenia kręgowego i niedoborem receptora IFNγ zaobserwowano obniżony transfer komórek odpornościowych przez splot naczyniowy orz słaby powrót ruchu kończyn. W zeszłym roku zespół Kipnisa odnotował, że IL-4 (interleukina produkowana przez limfocyty T CD4+ w OUN) przekazuje neuronom sygnał w celu pobudzenia odrastania aksonów po uszkodzeniu rdzenia kręgowego lub nerwu wzrokowego.[11]

Aby lepiej zrozumieć w jaki sposób różne komórki odpornościowe przyczyniają się do naprawy naruszonych tkanek, Dorian McGavern, immunolog z National Institute of Neurological Disorders and Stroke w Bethesdzie w stanie Maryland prześledził odpowiedź na uszkodzenie OUN w czasie rzeczywistym; okazało się, że po kilku minutach mikroglej „oczyścił” zraniony obszar, z kolei inne komórki odpornościowe ograniczały się do pracy w oponach mózgowo-rdzeniowych, w tzw. przestrzeniach okołonaczyniowych (znajdujących się między większymi naczyniami krwionośnymi mózgu) oraz w ich osłonach z opony miękkiej (najbardziej wewnętrznej opony mózgowo-rdzeniowej).

“Kiedy przyglądamy się strukturom anatomicznym [po urazie] możemy zobaczyć, że mikroglej pozostanie w miąższu mózgu, a neutrofile i makrofagi będą zbierać się w wyściółce mózgu i przestrzeni okołonaczyniowych,” mówi McGavern.

Gdy w trakcie eksperymentu uniemożliwiono makrofagom przedostanie się do OUN (poprzez zablokowanie receptorów reagujących na uszkodzenie pobliskich komórek), myszy radziły sobie gorzej w czasie pierwszej doby po zranieniu.[12] Zespół McGavernaa odkrył też, że mikroglej wzmacnia barierę krew-mózg (BBB, składa się z komórek śródbłonka, perycytów oraz astrocytów) i wypełnia miejsca po obumarłych lub uszkodzonych astrocytach.

Między zdrowiem a chorobą

Gdy Rivest po raz pierwszy zaprezentował wyniki swojej pracy, pojawiło się bardzo dużo sceptycznych komentarzy. “Nie zostałem zbyt dobrze przyjęty na tym spotkaniu.” Dodaje, że on sam był jednym z pierwszych sceptyków. “Na początku byliśmy przekonani, że bardzo silna aktywacja komórek immunologicznych jest niekorzystna dla mózgu, ale okazało się, że zapobiegają one krążeniu neurotoksycznych białek.”

GŁODNE FAGOCYTY: Monocyty (zielone) z krwioobiegu są przyciągane do złogów amyloidowych (czerwone) w żyłach kory mózgowej. Komórki te pomagają usunąć blaszkę, poprawiając zdolności poznawcze u myszy. CELL REPORTS, 5:646-53, 2013

Spojrzenie poza negatywną rolę komórek odpornościowych w chorobach neurologicznych doprowadziło badaczy do odkrycia ich niespodziewanych funkcji w OUN, tj. roli limfocytów T w uczeniu się i zapamiętywaniu. Początkowo zespół Kipnisa zaobserwował, że myszy pozbawione limfocytów T wolniej uczą się w teście labiryntu wodnego[1]; po wstrzyknięciu komórek normalna zdolność poznawcza została przywrócona.[20]

W 2013 r. zespół Rivesta obserwował monocyty w naczyniach krwionośnych mózgu żywych myszy – badacze sprawdzali jak komórki migrują i usuwają nagromadzony amyloid-β w obrębie żył. U myszy pozbawionych częściowo monocytów dochodziło do rozwoju większej blaszki amyloidowej w korze mózgowej i hipokampie; unieczynnienie białka sygnalizacyjnego MyD88 (będącego elementem odporności nieswoistej) u myszy wywołało podobny efekt, wraz z towarzyszącymi zaburzeniami procesów poznawczych.[15]

W ostatnim czasie zespół Rivesta odkrył, że monocyty mają korzystne działanie w modelu stwardnienia rozsianego (mikroglej wykrywano w miejscach objętych zmianami zapalnymi). W ubiegłym roku badacze poinformowali, że uniemożliwienie monocytom przechodzenia do OUN obniżyło usuwanie uszkodzonej mieliny i utrudniło jej prawidłową odbudowę.[16]

Zespół Schwartz znalazł podobne dowody na to, że układ immunologiczny może chronić przed neurodegeneracją; w ubiegłym roku badacze donieśli, że u myszy z chorobą Alzheimera nabłonek splotu naczyniówkowego nie sprzyja przechodzeniu komórek odpornościowych, w porównaniu z myszmi typu dzikiego – wiązało się to z sygnałami przeciwzapalnymi produkowanymi przez komórki Treg (regulatorowe). Usunięcie komórek Treg u myszy z Alzheimerem umożliwiło przeniknięcie makrofagów i limfocytów T CD4+ do mózgu, co doprowadziło do zmniejszenia liczby płytek amyloidowych i poprawy funkcji poznawczych.[17,18]

Ale istnieje powód dla którego naukowcy uważali, że działanie układu immunologicznego prowadzi do uszkodzeń w chorobie Alzheimera: mikroglej „zjadający” synapsy naturalnie przyczynia się do ich utraty, ale ma też potencjał do nadaktywności – nadmierne usuwanie synaps może prowadzić do uszkodzenia neuronów (co obserwujemy w różnych schorzeniach OUN). Zahamowanie proliferacji (namnażania) tych komórek u myszy skutecznie łagodziło objawy choroby Alzheimera, stwardnienia zanikowego bocznego i chorób prionowych. Na początku tego roku Beth Stevens wraz z zespołem wykonując doświadczenia na mysim modelu Alzheimera, zauważyli, że unieczynnienie białka odpowiedzialnego za znakowanie synaps przeznaczonych do usunięcia przez mikroglej zapobiega nadmiernej fagocytozie i utracie przekazywania sygnału między synapsami.[19]

“Najprawdopodobniej istnieje tyle samo prac mówiących o pozytywnej jak i negatywnej roli mikrogleju, choć żadna z nich nie oddaje całej prawdy”, mówi Gomez-Nicola University of Southampton w Wielkiej Brytanii.

Rivest dodaje, że docenienie korzyści płynących z ochrony immunologicznej w OUN, zamiast szukania sposobów na to jak zablokować proces zapalny, pozwoli otworzyć wiele drzwi dla potencjalnych metod leczenia.

Zmiany w zachowaniu

Według Kipnisa regulacja stresu może być związana z funkcją jaką limfocyty T spełniają w procesie uczeniu się. Stres sygnalizuje makrofagom aby wydzielały cytokiny prozapalne, w tym takie, które blokują białko BDNF, neurotroficzny czynnik pochodzenia mózgowego, niezbędny astrocytom w procesie uczenia się i zapamiętywania. Trening myszy w teście labiryntu wodnego (stresujące ćwiczenia) mobilizuje limfocyty T CD4+ znajdujące się w oponach mózgowo-rdzeniowych do wydzielania większej ilości cytokin tj. IL-4; sugeruje to, że cząsteczki sygnalizacyjne pozwalają makrofagom rozpoznać kiedy mózg ma do czynienia ze stresem związanym z uczeniem się czegoś nowego, a nie z infekcją. U myszy pozbawionych limfocytów T CD4+ w oponach mózgowo-rdzeniowych oraz z deficytem IL-4, makrofagi wydzielają czynniki prozapalne w sposób niekontrolowany w czasie stresu, zakłócając zdolność do uczenia się i tworzenia pamięci.[2]

Zespół Kipnisa odnotował również, że myszy pozbawione limfocytów B i T były mniej towarzyskie – gryzonie z grupy kontrolnej spędzały więcej czasu na poznawaniu innych zwierząt niż przedmiotów; u myszy z niedoborem nie zaobserwowano takiej zależności.[21] Zablokowanie białka obecnego na limfocytach T (cząsteczka ta ułatwia migrację komórek immunologicznych do OUN) lub unieczynnienie IFNγ wywołało taki sam efekt.

Kipnis rozważa ewolucyjny związek między odpornością a zachowaniami społecznymi; IFNγ z jednej strony zachęca do nawiązywania kontaktów, a z drugiej chroni zwierzęta przed chorobami zakaźnymi. Poziom IFNγ jest nawyższy w tkance mózgowej towarzyskich zwierząt (np. gryzonie, danio pręgowany), kiedy zwierzęta znajdują się w środowisku naturalnym lub w niewoli jeśli spędzają czas razem – sugeruje to, że interakcje społeczne i odporność związana z limfocytami T w OUN wzmacniają się wzajemnie.

Inni badacze sugerują związek między zachowaniem a odpornością nieswoistą (a dokładnie komórkami tucznymi). Biorą one udział w reakcjach alergicznych górnych dróg oddechowych, skóry i przewodu pokarmowego, ale wykryto je także w oponach mózgowo-rdzeniowych, przestrzeniach okołonaczyniowych wzgórza, podwzgórzu i ciele migdałowatym. Komórki tuczne w szybkim czasie „przyzywają” inne typy komórek odpornościowych do miejsca zapalenia, odgrywają również rolę w stwardnieniu rozsianym oraz uwalniają serotoninę w obszarze hipokampu (cząsteczka ta wspomaga proces neurogenezy, uczenia się i pamięci, a także reguluje lęk).

Myszy z niedoborem komórek tucznych manifestują deficyt procesu neurogenezy w hipokampie oraz uczenia przestrzennego;[22] zwierzęta te były bardziej niespokojne, potrzebowały więcej czasu aby odnaleźć się w otwartej przestrzeni.[23] Theoharis Theoharides, farmakolog z Tufts University zauważył, że ludzkie komórki tuczne odpowiadają na czynniki stresogenne poprzez uwalnianie czynnika wzrostu, który zwiększa przepuszczalność naczyń krwionośnych.[24]

Podobnie jak mikroglej, komórki tuczne są bronią obosieczną jeśli chodzi o utrzymanie układu nerwowego w zdrowiu. Można to porównać do relacji miłość-nienawiść, dlatego też mówienie o tym, że układ immunologiczny jest dla mózgu zawsze dobry lub zły, nie jest zbyt trafne – po prostu to zależy od warunków.

Pośrednictwo mikrobiomu

Siedem lat temu, zespół z Dartmouth Geisel School of Medicine pod kierownictwem Lloyda Kaspera, odkrył, że myszy, którym podawano zestaw antybiotyków eliminujących bakterie jelitowe, były odporne na rozwój stwardnienia rozsianego (MS). W wykorzystanym w badaniu modelu zwierzęcym (zwany doświadczalnym autoimmunizacyjnym zapaleniem mózgu i rdzenia kręgowego, experimental autoimmune encephalomyelitis – EAE), myszy immunizowano dwoma białkami występującymi w mielinie w celu sprowokowania reakcji immunologicznej. Kasper zaobserwował, że u zwierząt, którym wcześniej aplikowano antybiotyki, nie dochodziło do rozwoju EAE (J Immunol, 183:6041-50, 2009); leczenie antybiotykami wiązało się również z większą liczbą komórek T regulatorowych (Treg) oraz cytokin przeciwzapalnych w węzłach chłonnych tych myszy.

Autorzy pracy zasugerowali rolę bakterii jelitowych w powstawaniu stanów zapalnych układu nerwowego. We wcześniejszych badaniach Kasper zauważył, że mikroorganizmy jelitowe mogą programować komórki odpornościowe w taki sposób, aby chroniły układ nerwowy przed nadmierną aktywnością ze strony układu immunologicznego. W 2010 roku naukowiec wraz z zespołem wykazali, że polisacharyd otoczki bakteryjnej (polisacharyd A, PSA, cukier produkowany przez bakterie jelitowe), aktywuje konkretną subpopulację komórek Treg, odpowiedzialnych za tłumienie nadmiernej lub autoreaktywnej odpowiedzi immunologicznej (mechanizm ten wykorzystuje się w terapii stwardnienia rozsianego) (J Immunol, 185:4101-08, 2010). Liczne badania wykazały zmiany w mikrobiocie jelitowej u pacjentów cierpiących na stwardnienie rozsiane, chociaż nadal nie jest jasne czy są one wynikiem czy przyczyną choroby.

Wpływ mikrobiomu jelitowego na system odpornościowy zaobserwowano również w badaniu z wykorzystaniem mysiego modelu udaru mózgu, jednak i tu odnotowano podobne sprzeczne wnioski. Badanie opublikowane w ubiegłym roku wykazało, że zaburzenie mikrobiomowej równowagi w jelitach (np. antybiotykoterapią) ogranicza transfer limfocytów T do mózgu myszy ze sztucznie wywołanym udarem mózgu, w efekcie zmniejszając uszkodzenie neuronów (Nat Med, 22:516-23, 2016); jednak z innego badania wynika, że zdrowy mikrobiom jelitowy jest istotny w procesie regeneracji i powrocie do zdrowia (J Neurosci, 36:7428-40, 2016); autorzy tego badania sugerują, że ustalenie czy to limfocyty Treg czy limfocyty T prozapalne przemieszczają się z jelit do mózgu po udarze, pomoże rozpoznać czy dana odpowiedź immunologiczna wspomaga gojenie lub uszkodzenie neuronów.

Obszar tych badań jest jeszcze dość młody, ale Kasper zastanawia się, czy możliwe byłoby wykorzystanie zdolności immunomodulujących bakterii jelitowych w celu wzmocnienia samej odpowiedzi regulacyjnych, zamiast tłumienia całej odporności. Jest to szczególnie potrzebne w leczeniu stwardnienia rozsianego, ponieważ większość obecnie stosowanych leków w tym schorzeniu blokuje aktywność immunologiczną ogólnoustrojowo. “Powinniśmy zacząć wykorzystywać środki, które napędzają pozytywną odpowiedź. Jeśli udałoby nam się pokierować układem immunologicznym „od strony jelit” w pozytywny sposób, myślę,że przyniosło by to większe korzyści i znacznie mniej efektów ubocznych niż aktualnie dostępne leki,” mówi Kasper.

Przypisy

1. J. Kipnis et al., “T cell deficiency leads to cognitive dysfunction: Implications for therapeutic vaccination for schizophrenia and other psychiatric conditions,” PNAS, 101:8180-85, 2004.
2. N.C. Derecki et al., “Regulation of learning and memory by meningeal immunity: A key role for IL-4,” J Exp Med, 207:1067-80, 2010.
3. O. Rapalino et al., “Implantation of stimulated homologous macrophages results in partial recovery of paraplegic rats,” Nat Med, 4:814-21, 1998.
4. A.L. Hawthorne, P.G. Popovich, “Emerging concepts in myeloid cell biology after spinal cord injury,” Neurotherapeutics, 8:252-61, 2011.
5. D.M. McTigue et al., “Localization of transforming growth factor-beta1 and receptor mRNA after experimental spinal cord injury,” Exp Neurol, 163:220-30, 2000.
6. R. Shechter et al., “Infiltrating blood-derived macrophages are vital cells playing an anti-inflammatory role in recovery from spinal cord injury in mice,” PLOS Med, 6:e1000113, 2009.
7. K.A. Kigerl et al., “Identification of two distinct macrophage subsets with divergent effects causing either neurotoxicity or regeneration in the injured mouse spinal cord,” J Neurosci, 29:13435-44, 2009.
8. P. Edwards et al., “Final results of MRC CRASH, a randomized placebo-controlled trial of intravenous corticosteroid in adults with head injury-outcomes at 6 months,” Lancet, 365:1957-59, 2005.
9. K. Baruch et al., “CNS-specific immunity at the choroid plexus shifts toward destructive Th2 inflammation in brain aging,” PNAS, 110:2264-69, 2013.
10. G. Kunis et al., “IFN-γ-dependent activation of the brain’s choroid plexus for CNS immune surveillance and repair,” Brain, 136:3427-40, 2013.
11. J.T. Walsh et al., “MHCII-independent CD4+ T cells protect injured CNS neurons via IL-4,” J Clin Invest, 125:699-714, 2015.
12. T.L. Roth, et al., “Transcranial amelioration of inflammation and cell death following brain injury,” Nature, 505:223-28, 2014.
13. A.R. Simard et al., “Bone marrow-derived microglia play a critical role in restricting senile plaque formation in Alzheimer’s disease,” Neuron, 49:489-502, 2006.
14. J-P. Michaud et al., “Real-time in vivo imaging reveals the ability of monocytes to clear vascular amyloid beta,” Cell Reports, 5:646-53, 2013.
15. J-P. Michaud et al., “Hematopoietic MyD88-adaptor protein acts as a natural defense mechanism for cognitive deficits in Alzheimer’s disease,” Stem Cell Rev, 8:898-904, 2012.
16. A. Lampron et al., “Inefficient clearance of myelin debris by microglia impairs remyelinating processes,” J Exp Med, 212:481-95, 2015.
17. K. Baruch et al., “Breaking immune tolerance by targeting Foxp3+ regulatory T cells mitigates Alzheimer’s disease pathology,” Nat Commun, 6:7967, 2015.
18. K. Baruch et al., “PD-1 immune checkpoint blockade reduces pathology and improves memory in mouse models of Alzheimer’s disease,” Nat Med, 22:135-37, 2016.
19. S. Hong et al., “Complement and microglia mediate early synapse loss in Alzheimer mouse models,” Science, 352:712-16, 2016
20. A. Brynskikh et al., “Adaptive immunity affects learning behavior in mice,” Brain Behav Immun, 22:861-69, 2008.
21. A.J. Filiano et al., “Unexpected role of interferon-γ in regulating neuronal connectivity and social behavior,” Nature, 535:425-29, 2016.
22. K.M. Nautiyal et al., “Serotonin of mast cell origin contributes to hippocampal function,” Eur J Neurosci, 36:2347-59, 2012.
23. K.M. Nautiyal et al., “Brain mast cells link the immune system to anxiety-like behavior,” PNAS, 105:18053-57, 2008.
24. S. Asadi, T.C. Theoharides, “Corticotropin-releasing hormone and extracellular mitochondria augment IgE-stimulated human mast-cell vascular endothelial growth factor release, which is inhibited by luteolin,” J Neuroinfl, 9:85, 2012.

Źródło:

• Amanda B. Keener, Immune System Maintains Brain Health. The Scientist. November 1, 2016